นิราศหนองคาย **วรรณคดีที่ถูกสั่งเก็บในสมัยรัชกาลที่ ๕*

โดย หลวงพิพัฒนพงศ์ภักดี (ทิม สุขยางค์)

พิมพ์ครั้งที่ ๔ : ๓,๐๐๐ เล่ม

จัดพิมพ์ปี ๒๕๔๔ บริษัทสำนักพิมพ์ ไทยวัฒนาพานิช จำกัด จำนวน ๙๒ หน้า กระดาษปอนด์ ปกแข็ง มีใบหุ้มปก 

สภาพหนังสือ : สภาพดีมาก 

นิราศหนองคาย ได้รับคัดเลือกให้เป็นหนังสือดี ๑๐๐ เล่มที่คนไทยควรอ่าน ประเภทกวีนิพนธ์และบทละคร 

นิราศหนองคาย เป็นบันทึกประวัติศาสตร์ช่วยให้เข้าใจความหมายของคำว่า การยกทัพ การเกณฑ์ทัพ การพักพล รวมทั้งเส้นทางระหว่างเดินทัพก็ช่วยให้เห็นสภาพบ้านเมืองไทยในสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้นได้เป็นอย่างดี เพราะนายทิมได้เขียนไว้โดยละเอียด

 ความเริ่มต้นจากเจ้าพระยามหินทรรับสนองพระบรมราชโองการเตรียมทัพไปปราบฮ่อเมืองหนองคาย จะช่วยให้คนรุ่นหลัง-ผู้อ่าน ได้ทราบว่าการที่จะออกรบทัพจับศึกกันคราวหนึ่งๆ นั้นต้องมีการจัดพระยา พระหลวง ขุน ให้เป็นทัพปีกซ้าย ปีกขวาและเป็นทัพหน้า ต้องมีการเกณฑ์เลขสมฉกรรจ์ ต้องเกณฑ์ทาส พวกมูลนายนั้นเล่าใช้ปัญญา ซ่อนทาสไว้เสีย 

จากการเกณฑ์ทัพ รวมทั้งว่าผู้มีทรัพย์สินเงินทอง สู้จ้างคนแทนตัวกลัวไพร่นั้นนิยมใช้เงินจ้างคนออกรบแทนตน พิธีการเคลื่อนพลที่นายทิมแต่งขึ้นมาเล่าในนิราศนั้นเป็นพิธีการอันสง่างามยิ่งใหญ่ ดูองอาจ ประสมประสานด้วยพิธีการทางโลกและทางธรรม เสียงโห่ร้องเอาชัยของทหารกึกก้องท้องน้ำ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จมารับกองทัพอยู่

ณ พระตำหนักแพริมน้ำพร้อมเหล่าขุนนางเรือของกองทัพจะเคลื่อนเข้าเทียบ

กองทัพปราบฮ่อ เดินทางทั้งโดยทางเรือและทางบก ผ่านเมืองผ่านป่า วันแล้ววันเล่า เป็นเวลาไปกลับทั้งสิ้นถึง ๘ เดือน ในท่ามกลางสภาพเช่นนั้นเอง นิราศหนองคายได้แสดงให้เห็นภาพแห่งความลำบากยากแค้นอย่างแท้จริงของกองทหาร ซึ่งต้องทนต่อความหนาวเหน็บ ความหิวโหย ไข้ป่าและฝนหนัก ได้ซาบซึ้งถึงความสัมพันธ์ระหว่างนายทหารกับพลทหาร 

ระหว่างทางร่วมรบในชะตากรรมเดียวกันนายทิมได้ใช้โวหารกวีอย่างธรรมดาที่สุดสำหรับนิราศหนองคาย แต่กลับทำให้เกิดมโนสำนึกถึงกองทัพไทยในทุกยุคทุกสมัยที่ผ่านมาแต่อดีตซึ่งเคยผ่านสงคราม ไม่ว่าจะเป็นมูลนายหรือไพร่ ทาส ก็ล้วนแต่ได้ผ่านความยากลำบาก ความเสียสละ อดทนมาด้วยกันทั้งสิ้น ... 

---------- คัดบางตอนจาก คลาสสิไฟล์ไทย